علم در قرآن و نهج البلاغه

یکی از شگفتی های قرآن درباره علم شیمی در رابطه با هوا کره وآب کره میباشد، که دارای اسرار و رازهایی است که یکی پس از دیگری کشف می گردد و قدرت و حکمت خالق خود را بیش از پیش متجلی می سازد. امید است آیات پربرکت قرآن بر جسم و جان ما تاثیر گذارد و ما با آیات هدایت کننده اش به هدایت واقعی برسیم وبیماران جسمی و روحی از داروی این داروخانه غنی و شفا بخش الهی شفای دردهای خود را بگیرند و پویندگان راه حق و حقیقت به اندازه مهم و عقلشان از آن بهره ببرند. برای مطالعه این مقاله، ادامه مطلب را ببینید.

در بخشی از خطبه یک نهج البلاغه یکی از راه های شناخت خداوند را آفرینش جهان ذکر نموده است ،که مولا علی (ع) در این سخنرانی خود فرموده است: « سپس خدای سبحان طبقات فضا را شکافت و اطراف آن را با ذکر دو هوای راه یافته به آسمان و زمین را آفرید و در آن آب روان ساخت آبی که امواج متلاطم آن شکننده بود که یکی بر دیگری می نشست . آب را بر باد و طوفانی شکننده نهاد و باد را به بازگرداندن آن فرمان داد و به نگهداری آب مسلط ساخت و حد و مرز آن را به خوبی تعیین فرمود.»

فضا در زیر تند باد و آب بر بالای آن در حرکت بود سپس خدای سبحان طوفانی «باد تندی که خشک و بی باران است» بر انگیخت که آب را متلاطم ساخت (اشاره به علم دریاشناسی) و امواج آب را پی در پی در هم کوبید.طوفان به شدت وزید و از نقطه ای دور دوباره آغاز شد سپس به طوفان امر کرد تا امواج دریاها را به هر سو روان کند و بر هم کوبد و با همان شدت که در فضا وزیدن داشت بر امواج آبها حمله ور گردد و از اول آن برمیداشت و به آخرش می ریخت( زیر و رو کرن محتوای خشکی وحل کردن املاح وگازها ) و آبهای ساکن را به امواج سرکش برگرداند تا آنجا که آبها روی هم قرار گرفتند و چون قله های بلند کوهها بالا آمدند، امواج تند با کف های برآمده از آبها را در هوای باز و فضای گسترده بالا برد که از آن هفت آسمان (طبقات گازی جو) را پدید آورد.»

لایه های جو و نقش آن

ثم استوی الی السماء: بقره آیه ۳۸

با توجه به آیه فوق که آفرینش آسمانهای هفت گانه را به عنوان نعمت الهی بر شمرده به دنبال و به تبع آفرینش زمین ذکر می کند و نیز با توجه به آیات ۱۵ و ۳۲ و ۱۱ سوره های نوح و انبیاء و فصلت و آیاتی دیگر در این زمینه به همراه قسمتی از خطبه ۲۰۲ نهج البلاغه که در قبل به آن اشاره شد در اینجا به این نعمت الهی و ویژگی های لایه های جو می پردازیم.

به احتمال قوی این هفت آسمان همان طبقات هفتگانه هوا و آتمسفر زمین است که دانشمندان تا کنون پنجطبقه آن را کشف کرده اند. و بسا ممکن است همین پنج قسمت در واقع هفت طبقه باشد که آرتوبسیر رئیس کرسی ژئوفیزیک و معاون تحقیقات هسته ای دانشگاه نیویورک درباره این طبقات هفتگانه چنین می نویسد:

جو زمین مانند پیاز از چندین لایه تشکیل شده است که انسان در کف این اقیانوس بی کران از هوا زندگی می کند که یکی از روشهای لایه بندی جو از نظر وضعیت دمایی بصورت زیر می باشد:

۱- تروپوسفر : هوای پیرامون زمین که تا ارتفاع ۱۰ کیلومتر تشکیل ابر و تغییرات جوی و پرواز هواپیماها در همین قشر از هوا صورت می گیرد و دراین قشر با افزایش ارتفاع دمای هوا بطور منظم کاهش میابد .

۲و۳-استراتوسفر: که خود دو قشر مجزا است و در قشر دوم آن لایه اوزن«o3 »است که با جذب اغلب اشعه ماوراء بنفش خورشید حیات را در روی کره زمین امکان پذیر میسازد اما متاسفانه این قشر محافظ کره زمین توسط ترکیباتی از قبیل کلرو فلوئورکربن cfcدرمعرض نابودی میباشد.

۴- مزوسفر یا میانکره: در ارتفاع حدود ۸۰ کیلومتر ودمای این قشر بسیار سرد است که این قشر از جو سنگهای آسمانی را تبدیل به خاکستر می کند یعنی سپر و سقف مستحکمی است برای محافظت ساکنانزمین در برابر سقوط سنگها و تیرهای شهاب آسمانی دقیقا مصداق آیه و جعلنا السماء سقفا محفوظا

۵- ترموسفر یا (دما کره) : که تا حدود ۵۵۰ کیلومتر ادامه دارد و باعث یونیزه شدن گازهای جو توسط تشعشعات خورشیدی می شود

۶- اگزوسفر یا برونکره : تا ارتفاع تقریبا ۲۰۰۰ کیلومتر گسترش دارد و نقش سپر محافظ در برابر اشعه های کیهانی خورشیدی را دارد.

۷- آخرین طبقه : که با افزایش ارتفاع تقریبا رقیق تر گشته و تا اعماق فضا گسترش می یابد و هنوز اطلاعات بشر درباره آن بسیار ناچیز ست

این طبقات هفتگانه جو بر اساس تغیرات چگالی – ترکیب شیمیایی ، دما و … بصورت قشرهای جداگانه و توسط ستونهای نامرئی یعنی همان نیروی جاذبه در اطراف زمین قرار گرفته اند.

حال یک لحظه تصور کنید اگر ما از این نعمت خدا دادی هوا برای چند ثانیه محروم شویم! مسلما مرگمان حتمی است .

پیش بینی قرآن در مورد آلودگی محیط زیست

«ظهر الفساد فی البر والبحر بما کسب ایدی الناس …روم آیه ۴۱»«از کارهای مردم در دریا و خشکی فساد و پریشانی ایجاد خواهد شد.»

در زبان عربی وقتی بخواهند اتفاق افتادن قطعی ومحتوم کاری در آینده را بیان کنند از جمله ای با فعل گذشته استفاده میکنند (که گویی اتفاق افتاده است).( به همین خاطر این آیه مسئله ای مربوط به آینده را با فعل گذشته بیان نموده است.

نکته آیه: عمکردهای انسان در زمان حال وآینده در دریا وخشکی باعث آلودگی این اکوسیستم ها خواهد شد.

این پیش بینی را قرآن کریم که در ۱۴۰۰ سال پیش بیان داشته است ،و فرمایش امام جعفر صادق (ع)این مغز متفکر جهان اسلام که فرموده اند: آدمی باید طوری زندگی نماید که پیرامون خود را آلوده نکند،زیرا روزی میآید که زندگی بر او دشوار و شاید غیرممکن میشود. متاسفانه این وضعیت امروزه تحقق پیدا کرده است. و آلودگی محیط زیست مسئله ای است که همگی با آن آشنایی داریم.ویکی از بحرانهای حساس عصر امروزی بشمار میرود.از جمله :افزایش گازهای گلخانه ای،نازک شدن لایه اوزن،بارانهای اسید،مه دودهاو….

آب کره (هیدروسفر)

وسعت،رنگ و دمای رودهای عظیم دریایی

اگر تعجب نکنید در سراسر اقیانوس های جهان رودهای عظیمی در حرکت است که یکی از نیرومند ترین آنها (گلف استریم) نام دارد این رود عظیم از سواحل آمریکای مرکزی حرکت می کند و سراسر اقیانوس اطلس را می پیماید.و به سواحل اروپای شمالی می رسد . این آبها که از مناطق نزدیک به خط استوا حرکت می کنند گرم هستند و حتی رنگ آنها گاه با رنگ آبهای مجاور متفاوت است و عجب اینکه عرض همین رود عظیم دریایی در حدود ۱۵۰ کیلومتر و عمیق آنها چند صد متر می باشد، سرعت آن در بعضی از مناطق به قدری است که دریک روز ۱۶۰کیلومتر راه را طی می کند، تفاوت درجه حرارت این آبها نسبت به آبهای مجاور در حدود ۱۰ تا ۱۵درجه است. لذا حاشیه غربی آن را دیوار سرد می نامند .

گلف استریم بادهای گرمی را بوجود می آورد و مقدار قابل توجهی از حرارت خود را به طرف کشورهای شمالی قاره اروپا می برد و هوای آن کشورها را بسیار مطبوع می کند و شاید اگر این جریان نبود زندگی در آن کشورها بسیار سخت و طاقت فرسا می بود .

باز تکرار می شود گلف استریم یکی از این رودهاست و در آبهای پنج قاره جهان نظیر این جریان دریایی فراوان است و عامل اصلی آن تفاوت حرارت منطقه استوایی زمین و مناطق قطبی است که این حرکت را در آب دریاها بوجود می آورد . عجب اینکه این رودهای عظیم دریای با آبهای اطراف خود کمتر آمیخته می شوند وهزاران کیلومتر راه را به همان صورت می پیمایند و مصداق مرج البحرین یلتقیان بینهما برزخ لایبغیان را بوجود می آورند .

و از آن جالب تر اینکه در محل برخورد این آب های گرم با آبهای سرد مجاور پدیده ای رخ می دهد که برای انسان بسیار پر سود است زیرا در محل تقاطع این آبهای گرم و سرد یک نوع حرکت بی حسی یا مرگ دسته جمعی برای حیوانات ذره بینی که در میان آب معلق هستند بوجود می آید و از این راه ماده غذایی فراوانی و بی حساب جمع می شود که سبب جلب دسته های بزرگ ماهیان می گردد و بدین ترتیب حایشه اینمنطقه یکی از بزرگترین مناطق صید ماهی در کره زمین است .

دو دریای آب شیرین و شور در کنار هم

و هوالذی مرج البحرین هذا عذب فرات و هذا ملح اجاج و جعل بینهما برزخا و حجرا مهجورا

خداوند می فرماید :او کسی است که دو دریا را در کنار هم قرار داد یکی گوارا و شیرین و دیگری شور و تلخ و در میان آنها برزخی قرارداد تا با هم مخلوط نشوند گویی هر یک از آنها به دیگر می گوید دور باش و نزدیک شدن تو به من حرام است .

(مرج) بر وزن (فلج) به معنی مخلوط کردن و یا ارسال و رها نمودن است ودر اینجا به معنی در کنار هم قرار گرفتن آب شیرین و شور است

(عذب) به معنی گوارا و پاکیزه و خنک و (فرات) به معنی خوش طعم و خوش گواراست . (ملح) به معنی شور و (اجاج) به معنی تلخ و گرم است . بنابراین ملح و اجاج نقطه مقابل عذب و فرات است (برزخ) به معنی حجاب وحائل میان دو چیز است و جمله ( حجرا مهجورا) جمله ای است که در میان عرب به هنگامی که با کسی روبرو می شدند واز او وحشت داشتند برای گرفتن امان این جمله را می گفتند یعنی ما را معاف و در امان دارید و از ما دور باشید.

به هر حال این آیه یکی دیگر از مظاهر شگفت انگیز قدرت پروردگار را در جهان آفرینش ترسیم می کند کهچگونه یک حجاب نامرئی و حائل ناپیدا در میان دریای شور و شیرین قرار می گیرد و اجازه نمی دهد آنها با هم آمیخته شوند. البته امروز ما این را می دانیم که این حجاب نامرئی همان (تفاوت درجه غلظت آب شور و شیرین ) و به اصطلاح تفاوت وزن مخصوص آنهاست که سبب می شود تا مدت مدیدی باهم نمی آمیزند .تمام رودخانه های عظیم آب شیرین که به دریاهامی ریزند در کنار ساحل ، دریایی از آب شیرین را تشکیل می دهند.و آبهای شور را به عقب می رانند و تا مدت زیادی این وضع ادامه دارد و به خاطر تفاوت درجه غلظت آنها از آمیخته شدن با یکدیگر ابا دارند و هر یک به دیگری حجرا و مهجورا می گوید.

جالب اینکه بر اثر جزر و مد آب دریاها که در شبانه روز دو مرتبه بر اثر جاذبه ماه صورت می گیرد سطح آب دریا به مقدار زیادی بالا و پایین می رود این آبهای شیرین که در ساحل دریایی را تشکیل داده اند در مصب همان رودخانه ها و نقاط اطراف آن در خشکی پیش می روند و انسانها از زمانهای قدیم ازاین موضوع استفاده کرده ونهرهای زیادی در این گونه مناطق دریا کنده اند و زمین های فراوانی را زیر کشت درختان برده اند که وسیله آبیاری آنها همین آب شیرین است .هم اکنون در جنوب ایران شاید میلیونها نخل وجود دارد که تنها با همین وسیله آبیاری میشوند و در فاصله زیادی از ساحل قرار گرفته اند .جالب اینکه هنگامیکه انسان با هواپیما از این مناطق می گذرد منظره این دو آب که رنگهای متفاوتی دارند و با هم آمیخته نمی شوند به خوبی نمایان است را می تواند مشاهده کند.

دریاها ودیگر ارزشهای آن:

در ادامه شرح نعمت های دریا پروردگار بار دیگر سخن از دریاها به میان می آورد، اما نه همه دریاها بلکه با کیفیت خاصی در پاره ای از دریاها که هم پدیده ای است عجیب و نشانه ای از قدرت بی پیان حق و هم وسیله ای است برای پدید آمدن بعضی از متاع های مورد استفاده انسان از جمله:

مسئله کشتی ها: که در حقیقت بزرگترین و مهمترین وسیله حمل و نقل بشر در گذشته و حال بوده در قرآن به آن اشاره شده است: (برای خدا است کشتی های ساخته شده ای که در دل دریا به حرکت در می آیند که همچون کوهی هستند )

«و له الجوار المنشات فی البحر کالاعلام »

لذا در جای دیگر قرآن تعبیربه (تسخیر) شده است «و سخر لکم الفلک لتجری فی البحر بامره » :

خداوند کشتی را مسخر فرمان شما کرد که به فرمانش در دریا به حرکت درآید.

نتیجه خواص ویژه آب و وزن مخصوص اجسامی که کشتی از آن ساخته شده و( خاصیت بادها در کشتی های بادبانی ) و نیروی بخار (در کشتی های موتوری) و (انرژی اتمی در کشتی هایی که با نیروی اتم کار می کند ) می باشد و همه اینها قوا و نیروهایی است که خداوند مسخر انسان ساخته و هریک از آنها و نیز مجموعه آنها آیتی از آیات الهی است .

عجائب دریا

«فی البحار عجائبک» در دریاها شگفتی های پدیدارند.

هر چند تمام موجودات جهان آفرینش شگفت انگیز و اعجاب آمیز و نشانه قدرت و حکمت پروردگار و پدیدآورنده خویشند ولی شکی نیست که برخی از پدیده به جهت تدبیرهای فوق العاده ای که در آن به کار رفته بیشتر جالب توجه است و از طرف دیگر موجوداتی که بشر در طی قرونی که بر او گذشته کمتر به آن آشنا بوده یا به طور کلی آنها را نمی شناخته و وقتی که پس از کشف نظم آن را مشاهده می کند بر حیرتش می افزاید . از همه اینها گذشته دریا دیار عجائب است کوچکترین گیاهان ذره بینی و بلند ترین درختان عالم در دریاها می رویند همچنین کوچکترین حیوانات و عظیم ترین حیوانات غول در دریاها زندگی می کنند! زندگی در اعماق دریاها درآنجا که نه نوری وجود دارد و نه غذایی به قدری شگفت انگیز است که انسان از مطالعه آن سیر نمی شود و عجب اینکه حیوانات آنجا از خودشان نور پخش می کنند که منشا نور در عمق دریا موجودات لونساس هستند و مواد غذایی آنها در سطح آب ساخته می شود و ته نشین می کند و اندام آنها چنان محکم و مقاوم و توام با فشار داخلی ساخته شده که در مقابل آن فشار عظیم آب که اگر انسان به حال مادی در آنجا قرار گیرد استخوانهایش تبدیل به آرد می شود، مقاومت می کند

«انت الذی فی السماء عظمتک و فی الارض قدرتک و فی البحار عجائبک»

تویی آن خدایی که در آسمان عظمت و شکوهت جلوه دارد و در زمین توانایی است و دریا کانون عجائب و شگفتی های توست

دریا مهم ترین تولید کننده نیرو :

از مدت ها پیش انسان برای به کار بردن انرژی جزر و مدی تلاش می کرد در انگلستان و در ساحل شمالی فرانسه آسیاب ها و کارخانه های اره کشی که با انرژی جزر و مد کار میکردند از قرون وسطی ساخته شده بودند آنها دارای طرح ساده ای بودند . مخزن آبی در ساحل درست می کردند و بوسیله سدی آن را از دریا جدا می نمودند در موقع مد این استخر پر از آب می شد و زمانی که به حداکثر ارتفاع خود می رسد راه ورودی سد را می بستند و بوسیله کانال آن را از مخزن به طرف چرخ های آسیاب معمولی روانه میکردند.ظرفیت نیروی آبی تمام رودخانه های سیاره ماه برابر با ۳۷۵۰ میلیون کیلووات ساعت است و انرژی جزر و مد در اقیانوس برابر با ۱۰۰۰ میلیون کیلووات ساعت برآورده شده است، اگر ما موفق شویم که حداقل یک سوم انرژی را به کار ببریم کمکی بزرگی به منابع نیروی جهان خواهد بود .

یک روایت جالب ازامام صادق(ع) پیشوای ششم ما، می فرماید:

«اگر می خواهی به وسعت حکمت آفریدگار و کوتاهی دانش آفریده ها پی ببری، نگاه کن به آنچه در دریاها وجود دارد، از انواع ماهی ها و صدف ها و موجودات دریایی بی شماری که بشر با وسایل جدید کم کم به منافع آن آگاه می شود.»

منابع :

۱-قرآن کریم

۲- مکارم شیرازی و همکاران /تفسیر نمونه ، جلد ۹،۱۱، ۱۵، ۱۸ ۲۰،۲۳، ۲۳ ، انتشارات مدرسه امام علی(ع)/۱۳۷۶

۳-منصوری /ذبیح الله/ مغزمتفکر جهان شیعه/ مرکز مطالعات استرامبورک/۱۳۷۹

۴-گلشنی/مهدی/قرآن و علوم طبیعت/انتشارات امیرکبیر/تهران/۱۳۶۴

۵-بی آزارشیرازی/ تفسیر کاشف/دفتر نشر فرهنگ اسلامی /تهران/۱۳۶۲

۶- دکتر رضایی اصفهانی/محمدعلی/پژوهشی دراعجاز علمی قرآن/ انتشارات کتاب مبین /قم/ ۱۳۸۰/

۷-فیض آبادی /حمیده/وحسین پناهی/شیمی درقرآن /انتشارات فیض دانش/تهران/۱۳۸۶

۸- دشتی/محمد/نهج البلاغه امام علی(ع) /موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین(ع)/قم/